Konuk Yazarlar

İSRAİL'İN GERİ DÖNÜŞ PROJESİ ve ABHAZYA'YA UYGULANABİLİRLİĞİ

 

Jade Cemre Erciyes

 

Dünya'da geri dönüş bakanlığı olan yalnızca iki ülke var; biri İsrail diğeri de Abhazya. Son zamanlarda Abhazya'ya geri dönüş üzerine yapılan birçok değerlendirmede, İsrail'in geri dönüş projesinin incelenmesinin gerekliliği sık sık dile getirilmeye başlanmıştır. Gerçekten de, İsrail projesinin bütünlüğünün, projenin yürütmesinde çalışan kurumlarının ve diasporasının rolünün derinlemesine incelenerek anlaşılması ile Abhazya'ya özgü bir program geliştirmede örnek alınması mümkündür. Ancak kendi içinde çok farklı bir yapısı olan İsrail’in geri dönüş projesini alarak olduğu gibi Abhazya'da uygulamak, yanlış ve başarısız sonuçlar verecek bir yaklaşımdır. Bu sebeple öncelikle İsrail Geri Dönüş Projesi'nin tarihsel sürecini ve bu süreç boyunca geri dönüşü sırtlayan kurumlarını inceleyeceğiz. İlk araştırmalarımda İsrail'in geri dönüş projesi hakkında düzgün bilgi kaynaklarına ulaşmakta zorlandığımı itiraf etmeliyim. Bunun, aslında bizim önemsemeyeceğimiz kadar küçük, ancak  projenin kendini kabul ettirmesinde çok etkin olan bir sebebi vardı. Detaylandırırsak; İsrail Geri Dönüş Projesi'nin, dili ne olursa olsun ilgili tüm belge, yasa ve araştırmalarda kullanılan ortak adına bakmak gerekir. İsrail'e geri dönüşe Aliyah denmektedir.

 

Aliyah, İbranice yükseliş, ilerleme ya da Musevilerin İsrail’e göçü, anavatana dönüşü anlamına gelir 3. Bu sözcüğün kullanılmasının önemi her şeyden önce geri dönüş sürecini özelleştirmesi ve millileştirmesidir.

 

 Aliyah Tarihi 

 

Aliyah tarihi, resmi kaynaklarda belli toplu kurtarma operasyonlarıyla (Aliyahlarla) anlatılmaktadır. Temel sebep, Musevilere karşı uygulanan şiddet eylemleri ve yasal baskılardır. Dinsel beklentiler içinde olanlar; milli birlik inancındaki idealist, sosyalistler; yükselen anti-semitizmden ve ekonomik sıkıntılardan kaçanlar; Nazi Almanyası’ndan kurtarılan gençler; daha sonraları İsrail'in ekonomik canlanmasını görenler; yaşadıkları coğrafyalardan rejim değişimi sebebiyle kaçmak zorunda kalanlar ya da Aliyaha cesaret bulanlar, vd. çeşitli tarihlerde kitleler halinde Aliyah yapmışlardır. Farklı dönemde gelenlerin ihtiyaçları, arka planları -eğitimleri, meslekleri, hayat anlayışları- ve İsrail'de edindikleri yaşam alanları farklı olmuştur. Göçmenlerin bir kısmı, özellikle ilk yıllarda, ellerine verilen 15 günlük azıklarla çölde kendilerine gösterilen yerlere yerleşerek kırsal bir yaşamı yoktan var etmeye çalışmış, bir kısmı şehir yaşamına girerek edebiyat, sanat, eğitim, ekonomik kalkınma alanında ülke gelişimine katkı sağlamışlardır. Daha önce gelenler, farklı yerlerden gelenler ve yerliler arasında çatışmalar yaşanmış, ancak her gelen topluluk kendi kurduğu düzen içinde daha sonradan gelen benzer arka planlı geri dönüşçülere yol gösterme ve hatta içine alarak adapte etme konusunda etkin olmuştur.

 

Geri Dönüş Yasası

1948'de İsrail Devleti'nin ilan edilişinin ardından 1950 yılında Geri Dönüş Yasası kabul edildi. Bu yasa gereği, dünyanın değişik ülkelerinde yaşayan tüm Museviler ülkeye göç etme hakkına sahip oldu. 1970 yılında, mevcut yasada yapılan bir düzeltmeyle, tüm Museviler, eşleri, çocukları ve onların eşleri ve torunları geri dönüş hakkını kazanmıştır. 4

_______________________________________________

1 Bu makale 2009 yilinda Lagulaa Lavan tarafindan Abazaca`ya ve Kolbaya Ravil tarafindan Rusca`ya çevrilmiştir.

2 Abhazya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Kültür Bölümü Araştırmacısı.

3 About Immigration to Israel,  http://www.togethercelebrating60.org/aliyah_case.htm, 2008

 

İsrail'in Geri Dönüş Programı, devlet ve sivil toplum kurumları ile bir bütünlük oluşturmaktadır. Dönüş yapma hakkı kadar, dönüş ve dönüş ertesindeki haklar ve fırsatlar yasalarda açıkça tanımlanmıştır. Yasaları devlet kurumları uygularken, geri dönüşün en önemli kurumlarından biri olan Musevi Ajansı potansiyel geri dönüşçülere yasal danışmanlık hizmeti vermekte, geri dönüşü teşvik edici ve adaptasyon sağlayıcı programlar geliştirmektedir. Bunları söyledikten sonra, İsrail'in Geri Dönüş Projesi'ni şu başlıklar altında inceleyebiliriz: Yasal  Düzenlemeler ve Geri Dönüşün Altyapısı, Karar Verme Süreci, Geri Dönüşün ilk haftaları ve Absorbe Süreci.

 

Yasal Düzenlemeler ve Geri Dönüşün Altyapısı

 

İsrail devleti, yasalarla vatandaşlık ve geri dönüşçü olma hakkını tanımlamıştır. Daha sonra sürekli olarak çıkarılan yeni yasalar, tüzükler ve kurulan Göçmen Uyum Bakanlığı'nın geliştirilmesiyle bugünkü sistem oluşmuştur. Bugünkü sistemde temelde iki kurum önemli rol oynamaktadır. Göçmen Uyum Bakanlığı (TheMinistry of Immigrant Absorption) ve Musevi Ajansı (The Jewish Agency). Bakanlık, Geri Dönüş ve diğer göçmenlerin absorbe edilmesi/ topluma kazandırılması ile ilgili çalışmalar yapmaktadır. Musevi Ajansı, kutsal topraklara geri dönüşü organize etmek ve gerçekleştirmek amacıyla kurulmuş olan bir örgüttür 5.

 

1952 yılında çıkarılan yasa ile Musevi Ajansı, İsrail Devletiiçinde göç ve göçmenlerin absorbe edilmesi alanında yetkili kılınmış, tüm vergi ve devlet kesintilerinden muaf tutulmuştur 6.

 

Musevi Ajansı, tüm dünyada ve İsrail'de geri dönüş üzerineçalışan sivil toplum örgütlerinden ve Musevi kurumlarından sorumludur 7. 

 

Musevi Ajansı ve Göçmen Uyum Bakanlığı, geri dönüş konusunda ayrıntılı bilgiler veren internet sayfaları, belli ülkelerde hizmet veren danışma hatları, dünyanın her yerinde elde edebileceğiniz kitapçıklar ve bilgilendirme broşürleri ile oturmuş bir program sunmaktadırlar. Ancak, “Karar Verme” başlığı altında inceleyeceğimiz gibi, her kişiye aynı standart dönüş paketi uygulanmamaktadır. Musevi Ajansı'nın temsilcileri, başvuran her kişiye, kendisine uygun bir geri dönüş zamanı ve programı önermektedir. İsrail’e dönüşün ardından Bakanlık ve Ajans kadar, tüm diğer devlet kurumları, bakanlıklar, okullar ve yerel yönetimler ile diğer sivil toplum örgütleri bir arada çalışmaktadırlar. İsrail’de, geri dönüşçülerin ihtiyacından dolayı anadilde (İbranice) eğitimler, kurslar düzenlenmekte, ancak kalabalık topluluklar için sürekli olarak farklı dillerde (İngilizce ve Rusça) TV ve radyo yayınları yapılmaktadır. Kurulmuş olan “Uyum Merkezleri” aracılığıyla sürekli olarak sosyal danışmanlık hizmeti sunulmaktadır. İsrail’in Geri Dönüş Projesi, kurumsallaşmış ve yaygınlaşmış bir projedir.

 

Karar Verme Süreci 

4 Shlomo Guberman, The Law of Return, 1950. 2001. http://www.mfa.gov.il, 2008

5 World Zionist Organization and Jewish Agency, http://countrystudies.us/israel/88.htm, 2008.

6 THIS LAW: World Zionist Organization - Jewish Agency (Status) Law (passed by the Knesset November 24,1952).

 http://www.geocities.com/savepalestinenow/israellaws/fulltext/jewishagencystatuslaw.htm, 2008.

7 THIS LAW: World Zionist Organization - Jewish Agency (Status) Law (passed by the Knesset November 24,1952).

http://www.geocities.com/savepalestinenow/israellaws/fulltext/jewishagencystatuslaw.htm, 2008.

 

Geri dönüşü teşvik etmek isteyen İsrail Hükümeti ve STK'lar yerel yönetimlerle ve devlet kurumlarıyla ortaklaşa Aliyah teşvik ve deneme programları hazırlamışlardır. Bunlar, geri dönüş konusunda tereddütleri olan ya da bunu aşamalı olarak yapmak isteyen kişilere uygun, kısa ve uzun dönemli programlardan oluşur. Günlük yaşam hakkında derin bilgiler alırken, karar verme sürecinde yol gösterici olan bu programlar “Kibbutz” olarak adlandırılan komünel yerleşim yerlerinde yapılmaktadır. Kibbutzlar ilk kurulduğu 20. yüzyıl başlarında yalnızca tarıma dayalı yerleşimlerdi. 1960'lardansonra endüstriyel üretimi de içeren Kibbutzlar, sosyal demokratlar tarafından kurulmuş kolektif çalışma ve kolektif sermayeye dayalı, yani üretimin, tüketimin ve dağıtımın toplumsal olarak kontrol edildiği, katılımcı demokratik yollarla yürütülen yerleşimlere dönüşmüştür. 8

Kibbutzlar, 100 kişinin yaşadığı sitelerden 1000 kişinin yaşadığı büyük yerleşim yerlerine kadar çeşitlilik gösterir. Kibbutzlar, geri dönüş yapacak kişileri ya da kısa süreli kalacakları kendi koşulları doğrultusunda ve bazı projeler çerçevesinde kabul etmektedirler.“Ulpan” adı verilen derin İbranice eğitim okulları ise, yerel yönetimler, Eğitim ve Kültür Bakanlığı, Göçmen Uyum Bakanlığı ya da Musevi Ajansı tarafından desteklenen programlardır. Ulpanlara verilen maddi destek yüksek olduğundan, ücretsiz ya da göçmenler için düşük ücretlerle düzenlenmektedir. Kimi konaklama ve yurt imkanı sunan, kimi bekar göçmenlere yönelik, kimi gece eğitimi veren ulpanların bazıları da kibbutzlar içinde yarım gün çalışma karşılığı da olabilmektedir. Ulpanlarda eğitim her gün ve altı ay süre ile verilmektedir.9

Musevi Ajansı, aynı bölgeden dönmeyi düşünenleri bir araya getirerek grup olarak geri dönüş yapmalarını teşvik eder. Bunlar tek tek dönenlerden daha çok destek alıp daha geniş avantajlardan faydalanabilirler. Musevi Ajansı, 2008 yılında, İsrail'in 60. kuruluş yılı sebebiyle, Göçmen Uyum Bakanlığı ile ortaklaşa olarak, özel imkânlarla donatılmış yeni bir geri dönüş programı başlatmıştır. Daha çok vergi indirimi, daha iyi konaklama imkânı ve benzeri koşullar sunan program, toplu dönüşü hedeflemektedir.10

Geri dönüşü isteyen ancak yol ve taşınma maliyetlerini karşılayacak durumda olmayan uygun nitelikli kişilere Musevi Ajansı vize ve bilet desteği vermektedir. Bu masraflar, aynı amaçla yapılan bağışlardan sağlanmaktadır.

 

Geri Dönüşün İlk Haftaları ve Absorbe Olma Süreci 

 

Geri Dönüşün ilk haftaları resmi işlemlerle geçmektedir. Geri dönüşçüler doğum belgeleri, evlilik  belgeleri, mesleki ve eğitim ile ilgili diploma ve belgeler, tavsiye mektupları, sağlık ile ilgili belgeler, vb. önemli dokümanları yanlarında, el bagajlarında getirmeleri için Bakanlık ve Musevi Ajansı yayınlarıyla uyarılmakta, ayrıca benzeri konularda risk azaltıcı tavsiyelerde bulunulmaktadır. Bu tür uyarılar sistemin ne kadar ayrıntılı düşünüldüğünü ve tecrübenin önemini göstermektedir.İsrail'e dönüş yapan her bireye ya da aileye, kendilerine uygun bir uyum süreci geçirmeleri için özel bir danışman atanır. Bu danışman, hakların tam ve doğru kullanıldığını takip etmenin yanı sıra, devlet daireleriyle ve okul, hastane gibi kurumlarla ilişkileri düzenler; acil durumda telefon ile sorularınıza cevap verir. Her geri dönüşçüye verilen göçmen belgesi, ilk geldiğiniz andan başlamak üzere hangi hakları kullandığınızın bir kaydının da tutulduğu karne işlevi görür. Bunlar zaman zaman merkezi bilgisayara aktarılır.

 

8Kibbutz and Moshav, http://countrystudies.us/israel/57.htm, 2008.

9The Ulpan and Merkaz Klita, http://countrystudies.us/israel/58.htm, 2008.

10 Together Celebrating Israel’s 60 Years,http://www.togethercelebrating60.org, 2008

 

Uyum sürecinde devlet tarafından çeşitli maddi destekler verilmektedir. Maddi destekler dışında Musevi Ajansı tarafından ülkenin çeşitli yerlerinde kurulmuş olan Uyum Merkezleri ( MerkazKlita ) bulunmaktadır. Merkaz Klita, 1960'larda özellikle Batı'dan göç eden yüksek eğitimli ve ekonomik durumu iyice olan Musevilerin İsrail toplumuna adaptasyonunun yumuşak bir geçişle olması için kurulmuştur. Bu merkezler ulpanı uzun dönem geçici konaklama ile birleştiren ve ihtiyaç duyulan bakanlıkların temsilcilerini de bünyesinde barındıran bir yönetime sahiptir. 11

Bugün merkez klitalarda sosyo-kültürel etkinlikler de düzenlenmekte, çocuklar okul-öncesi ve okul programlarına devam edebilmekte, birçok merkezde çocuklara okuldan sonra derslerine ve İbranice öğrenmeye yardım eden etüdler düzenlenmektedir. Merkezlerde konaklama özel kiralara göre daha uygundur. Anavatanda ilk konut projesi, ilk altı ayda kibbutzlar içinde konaklama imkanı sunan bir projedir. Geri dönüşçüler Kibbutzda bir konut kiralayıp, buranın sağlık ve eğitim hizmetlerinden yararlanabilirler. Altı ay dolduktan sonra, yönetimin uygun görmesi halinde buralara yerleşilebilir. Ancak bu çoğu zaman mümkün değildir çünkü yerleşilecek ek konut bulunmamaktadır. Yüksek Öğrenim konusunda geri dönenlere farklı imkânlar sunulmaktadır. Harç indirimi ya da desteği, harç kredisi, öğrenim kredisi, burs- ilk 3 yıl için ve 3. yılda 120 saat (haftada 4 saat)zorunlu sosyal hizmet karşılığı, sürekli akademik danışmanlık, özel programlar vasıtasıyla yüksek öğrenime hazırlanma, etüd çalışmaları, ders desteği, mesleki danışmanlık, sosyal ve kültürel aktiviteler Bakanlık ve Musevi Ajansı broşürlerinde listelenen başlıklardır. 12

Sosyal hizmetler alanında devlet daireleri ile birçok gönüllü kuruluş ve sivil örgüt aracılığıyla gerçekleştirilen çeşitli hizmetler vardır.

 

İsrail'in geri dönüş projesinden Abhazya için çıkarılacak dersler:

 

Millileştirme: Abhazya'ya geri dönüş üzerine herhangi bir dilde konuşmak istediğiniz de kullanabileceğiniz bir çok sözcük ya da tanım var. Bu tanımlar çoğu zaman politik ve ideolojik olmaktan çok pratiğe dayalı bir seçim olmakta; dönüş, geri dönüş, anavatana dönüş; return,returning to homeland, repatriation; репатриация; apsadgil aekh akhınhüra vb. Abhazya’ya geri dönüşü tanımlayan ya da tanımladığı düşünülen sözcükler çok çeşitlidir. Oysa ki, diaspora ve anavatan, “akhınhüra” ya da benzeri kendine özgü bir kelimede birleşebilseydi, sürecin millileştirilmesi açısından bir başlangıç olabilirdi. Ancak Geri Dönüş Komitesi bile diasporada Demografya olarak bilinmektedir. Aslında Demografya ismi anavatandakilerin ve diasporadakilerin olaya hassasiyetle yaklaşması için altı doldurulabilecek bir terimdir. Abhazya Cumhuriyeti'nin en önemli sorunlarından biri olan nüfus sorununu çağrıştırmakta ve geri dönüşe bu yönde kritik bir önem yüklemektedir. Ancak bugün için anavatanın nüfus sorununun çözümünde geri dönüşün ne kadar büyük bir rolü olabileceğinin bilinçli bir alt yapısı oluşturulmamıştır.

 

Diasporayla ilişkileri arttırma: İsrail'in geri dönüş projesi, geriye dönecek olanlara karar verme sürecinde yardımcı olacak birçok yol göstermektedir. Turist statüsünde İsrail'deki günlük yaşamı görebileceğiniz programlar, geri dönüşe karar verme sürecinde sivil ve devlet bilgilendirme broşürleri, danışmanlar, internet ve basılı kaynaklar vasıtasıyla kişiler neyle karşılaşacaklarını bilerek adımlarını bilinçli olarak atmaktadırlar. Abhazya'ya geri dönüş konusunda ise henüz yasalara bile Abazaca ya da Türkçe olarak ulaşılamamaktadır. İnternet'in iletişim ve bilgi alışverişindeki rolünün anlaşılmasıyla Abhazya Cumhuriyeti Geri Dönüş Komitesi 2008 yılında kendisine bir internet sayfası hazırlamaya başlamıştır. Ancak, ekonomik kısıtlamalar nedeniyle

____________________________________________

11The Ulpan and Merkaz Klita, http://countrystudies.us/israel/58.htm, 2008.

12 Information for Immigrant Students, Ministry of Immigrant Absorption, Jerusalem 2003.  

 

broşürler ve benzeri yol gösterici kaynaklar basılamadığı gibi, maliyetleri sebebiyle basılması da düşünülmemektedir. Diasporadan, özellikle de Abhaz diasporasının çoğunlukla yaşadığı Türkiye’den, Abhazya’ya turistik amaçlı turlar düzenlenmektedir. Ancak bunlar 1 hafta gibi kısasüreli ve vatandaşlık hakkı olanlara pasaport çıkartılması, bazı tarihi ve turistik yerlerin kısaca gezilmesi dışında geri dönüşe yönelik etkinlikler içermeyen programlardır. Hatta çoğu zaman gelenler, Abhazya’ya dönüp yerleşmiş olanlarla tanışıp sohbet etmeye vakit bulamamakta, gerçek yaşama dair herhangi bir fikir edinemeden geldikleri yerlere dönmektedirler. Kısacası, bu haftalık  programlarda günlük yaşam koşullarını tanıma fırsatı yakalamak hemen hemen olanaksızdır. Abhazya’da akrabası olanlar için ise, bu akrabaların tüm olanaksızlıklara karşın ortaya çıkardıkları ve onlarca kişinin ağırlandığı gösterişli sofralar ve bu sofralarda tanışılan kişiler, kısa ziyaretlere biraz daha anlam katmaktadır. Abhazya’da halkın geri dönüşe katkısı, ekonomik katkı (maaşlarından yapılan kesintiler) ile geleneksel misafirperverlik ve akrabalık ilişkileri dışına çıkamamıştır. Günlük hayatın görülebileceği, yerel halkı içine katan programlar -kısmen de olsa- ekonomik katkı sağlayabileceği gibi, gerçekçi koşulları görmede de yardımcı olacaktır. Ancak, 2007 yılında bu düşünceyle düzenlenen gençlerin aileler yanında ağırlandığı ziyaret, istenilen sonucu yaratmamıştır. Gençler, Abhazya’daki yaşam koşulları konusunda fikir sahibi olmuşlar ancak dil problemleri, iletişim ve anlaşma sorunları kadar kendi yaşıtları gençlerin çoktan aile kurmuş olmaları gibi farklılıklar, ev sahipleri ile aralarında uyum sorunu yaratmıştır. (Türkiye'de özellikle Çerkesler arasında evlenme yaşı kızlar için 30 civarındadır. Abhazya'da ise evlenme yaşı ortalama 19'dur.)Abhazya Cumhuriyeti Geri Dönüş Komitesi; 3 ve 6 aylık, ekonomik getirisi ile kendini döndürebilen, dil ve yaşamı anlama programları hazırlamalıdır. Ancak bunu tek başına yapması zordur. Geri dönüş probleminin çözümü ülkedeki diğer sorunlarla bağlantılıdır ve temelde diasporanın rolünün anlaşılmasına bağlıdır. Abhazya Cumhuriyeti'nde, diasporanın ülkenin bağımsızlığının tanınması, demografik ve ekonomik problemlerinin çözümünde etkin rol oynayabileceğinin anlaşılması ve bu yönde politikalar geliştirilmesi şarttır.

 

Sivil Toplumun Katkısı: Kafkas Abhazya Dayanışma Komitesi ve yakın dönemde bunun yerini alması düşüncesiyle kurulan Abhaz Dernekleri Federasyonu statü olarak Musevi Ajansı'na benzer  bir konuma sahiptir. Devletin resmi temsilcisi konumundadır, ancak bağımsız bir STK olma özelliğini de korumaktadır. Kuruluş amacı Abhaz Bağımsızlık Savaşı sırasında anavatana destek vermekti. Ancak Musevi Ajansı'ndan farklı olarak merkezi diasporadadır. Abhaz Dernekleri Federasyonu (bünyesinde beş Abhaz Derneği vardır) ise Abhaz diasporasından gelenlerin vatandaşlık haklarının tanınması konusunda Geri Dönüş Komitesi ile birlikte çalışmaktadır. Abhazya ile diasporada yapılan farklı çalışmalarda işbirliği yapan bir diğer federasyon ise bünyesinde 60 dernek bulunduran Kafkas Dernekleri Federasyonu’dur. Anavatan'da merkezi olan bir diğer sivil toplum örgütü ise Abhaz-Abaza Kongresi'dir. Bu kurumlar birbirlerini tamamlayarak Geri Dönüş Komitesi ile işbirliği içinde projeler geliştirebildiği takdirde, iyi bir program oluşturabilir. Ancak günümüz koşullarında kurumlar arası ilişkiler politik, sosyal ve ekonomik koşullarla şekillenmekte ve mevcut kurumlar arasında korunabilir bir işbirliği altyapısı kurulamamaktadır. Mevcut ve yeni kurulan tüm sivil yapıların, resmi olarak statüsü tanımlanmış olan bir kurum ile işbirliği içinde çalışması mümkündür ancak bu kurum yönetiminin apolitik, dinamik, anavatanda ve diasporada saygı duyulan, seçilmiş, genç bir yönetime sahip olması ile mümkün olabilir. Bu kurumda anavatandan dışişleri bakanlığının resmi görevlilerinin sürekli olarak görev alması bir gerekliliktir. Diasporada yer alan tüm kurum ve kuruluşların temsilcilerinin yönetim kurulunda yer alması, kurumun Abhazya Cumhuriyeti'nin diasporayla ilişkilerini düzenlemede etkin rolü olması için gereklidir.

 

Kendini dönüştüren projeler geliştirme: Bugüne kadar Geri Dönüş Komitesi’nin yaptığı çalışmalar, kısa dönemli, direkt katkı sağlayan, getirisi ya da herhangi bir dönüşümü olmayan (ya da küçük ölçekli dönüşümü olan) geri dönüş katkılarını içermektedir. Bireysel olarak geri dönüşçülerin yaptıkları yatırımlar yine bireysel ekonomik gelişmeyi sağlamış, küçük ölçekli işim kanları yaratarak ekonomiye dolaylı bir katkı sağlamıştır. Yerel halkın maaşlarından yapılan %2'lik kesintiler onların gözünde hiç bir katkı sağlamamıştır ve bu geri dönüş kurumlarına ve geri dönüş yapanlara karşı olumsuz duygu ve önyargıların gelişmesine sebep olmuştur. Resmi statüsü ve sivil temsil gücü olan bir kurum, bağışlar, projeler ve ülkedeki mevcut imkânların doğru kullanılmasıyla geri dönüşe önemli bir maddi destek aktarabilir. Başlangıç noktası, yerel halka direkt maddi ve manevi katkı sağlayacak projeler olmasıdır. Kibutz-ulpan benzeri bir  programla, hem derslerle programlı, hem de direkt halkın içinde olarak hızlı dil öğrenimini sağlarken; kişi ve kurumların maddi katkısıyla, imkânı sağlayan yerel halkın koşullarını iyileştirecek bir proje olmalıdır. Mesela, köylerinde diasporadan gelecek 10 kişiyi 3 aylık dil eğitimi için ağırlayacak olan köyün okulunda iyileştirme çalışması yapılması; direkt olarak evinde ağırlayanlara tüm süreç için masraflarını karşılayacak hatta biraz da üstünde katkı sağlayacak bir ücret ödenmesi; köyün kendi öğretmeninin yaz sürecinde yapacağı bu çalışmayla ek gelir elde etmesi gibi katkılar olacaktır. Böyle bir eğitim projesi katılımcıları zorlamayacak; halkı, devleti ve kurumları imkânları doğrultusunda katkıya sevk edecek ve bölgesel kalkınmaya da katkı sağlayacaktır.

 

Sonuç

 

Aliyah tarihi bize İsrail'in dünyadaki denge değişimlerinde ve Musevilere yönelik baskılar arttığında, nüfuslarını arttırmak ve insanlarını korumak için politik ve ekonomik yönden çok büyük adımlar attıklarını göstermektedir. Farklı dönemde gelenlerin arka planları farklı olmuş, ilk başlarda ıssız çöllerde, daha sonraları kendilerine en yakın gördükleri eski göçmenlerin yerleşim yerleri çevresinde yaşamaya başlamışlardır. Abhazya için benzer bir durum söz konusu değildir. Öncelikle Abhaz Diasporası ekonomik yönden gelişmiş ülkelerde, çoğunlukla da el üstünde tutularak yaşamaktadır. Ancak bugün, özellikle Türkiye'de yaşayan diasporayı ekonomik sıkıntılar  beklemektedir. Tarım ekonomisi çökmekte, özellikle kırsal alanda yaşayan halk büyük sıkıntılar çekmektedir. Abhazya'daki koşullar ise İsrail'e ilk yerleşen göçmenlerin koşullarından çok daha iyidir. Kırsal alanda yerleşmeyi düşünecek kişilerin, kendi evlerine sahip olması ve bereketli topraklarda üretim yapabilmesi imkânı vardır. Yoktan var etmeye çalışmak gibi bir çaba göstermelerine (çölleri tarım alanlarına çevirmek gibi) hiç gerek yoktur. Şehirde yerleşerek farklı işlerde çalışacak olan kişiler için ise durum şu anda biraz daha zordur. Konutların çoğu Türkiye'de alışılmış dairelerden küçük ve kötü koşullara sahiptir. Ayrıca alması da tadilatı da oldukça pahalıya mal olmaktadır. Eğer Abhaz hükümeti bilinçli bir program geliştirebilir, yerel ve diaspora sivil toplum örgütlerini bir çatı altında toplayabilirse; toplu geri dönüş sağlanabilir, Abhazya'nın nüfus ve kalkınma sorunlarına gerçekçi bir çözüm üretilebilir. Ancak hükümetin böyle bir proje geliştirmesi, bölgedeki politik dinamiklere de bağlıdır. Bunun için Geri Dönüş konusunda göç verecek ve nüfus geçişini sağlayacak olan iki ülkenin, Türkiye ve Rusya'nın sürece pozitif yaklaşması için gerekli politik adımlar atılmalıdır. Geri Dönüş ütopyası, gerçekçi politik-ekonomik-sosyal tabana oturtulmalıdır. İsrail örneğinden yola çıkarsak daha öncede belirttiğimiz gibi, öncelikle süreci ortak bir isimle millileştirmek gereklidir. Ardından bu ismin altı doldurulmalı, anavatanda ve diasporada geniş bilgilendirme kampanyaları yapılmalıdır. Diasporayla yalnızca dönüşe ya da hak edilen pasaportların çıkarttırılmasına yönelik etkinliklerde birleşilmemeli, anavatanın tanınma ve ekonomik problemlerinin çözümü için sosyal, ekonomik ve akademik projeler geliştirilerek ilişkiler kuvvetlendirilmelidir. Dil çalışmalarına hem diasporada hem anavatanda ağırlık verilmeli, turistik amaçlı ancak dil öğrenmeyi ve vatanı tanımayı sağlayacak ilk adım projeleri geliştirilmelidir. Bütün bunlar sivil toplum örgütleri ve işadamları ile işbirliği içinde yapılmalı ve ekonomik dönüşüm sağlayacak şekilde uygulanmalıdır. Ancak bu projelerin gerçekten başarılı olması için, Kafkasya'dan benzer koşullarda sürülmeleri ve paylaştıkları ortak kültürel değerler sebebiyle birbirine karışmış, Adige-Ubıh-Abhaz halkları ve diasporadaki geniş tanımıyla tüm Çerkeslerin, Kafkasya'nın tek bağımsız Cumhuriyeti olan Abhazya'nın diasporası olarak görülmesi şarttır. Türkiye'de aralarında dilleri dışında bir ayrım görmeyen bu halklar, anavatanda Kafkas kültür bütünlüğünü ve bağımsız Abhazya Cumhuriyeti'ni yaşatmak için bir araya gelmelidir.

 

NOT:  https://www.academia.edu/218198/İSRAİLİN_GERİ_DÖNÜŞ_PROJESİ_ve_ABHAZYAYA_UYGULANABİLİRLİĞİ

adresinde 2010 yılında güncellenen ve yayımlanan bu yazıyı okuyucularımız ile paylaşılmasına da izin veren Sayın Jade Cemre Erciyes e teşekkür eder çalışmalarında başarılar dilerim.

 

Özen Atsanba

Abhaz Postası Editörü.